Op de openingsavond van de inmiddels achtste editie van het The Hague African Festival stonden er traditiegetrouw weer grote namen op het podium van het Zuiderstrand Theater. Wat inmiddels ook een traditie aan het worden is: voor de derde keer op rij maakte het Residentie Orkest daar deel van uit. Met vorig jaar niemand minder dan Richard Bona als gastartiest. Dit jaar was het de Portugese zangeres, gitariste en pianiste Carmen Souza met contrabassist Theo Pascal, eveneens uit Portugal afkomstig. Een duo dat inmiddels al bijna veertien jaar de wereld rond reist om zijn muzikale boodschap te verkondigen.
Op deze avond, die een maand van veel Afrikaanse cultuur in de Hofstad inluidt, is er een kleurrijke mix aan bezoekers. Van Noord- Europese tot Zuid-Amerikaanse afkomst, bezoekers in fantastische Afrikaanse gewaden en met vooral een smeltkroes van talen. Helaas is dat alles niet voldoende om het theater volledig uitverkocht te krijgen. Met een bezetting van ongeveer de helft van de stoelen is het wel gedaan.
KLASSIEK STUK
De avond wordt geopend door het Residentie Orkest met een klassiek stuk. Logisch, want hier liggen immers de wortels van dit gerenommeerde orkest. Vanavond staat Clark Rundell als gastdirigent voor het orkest, een man met een stevige, wereldwijde staat van dienst. Het Residentie Orkest laat de laatste jaren steeds vaker van zich horen in allerlei onverwachte producties op de podia in zijn thuisstad. Van nationale rocksterren tot jazz en wereldmuziek, van alles kwam er de afgelopen twee tot drie jaar voorbij.
Hierna is het tijd voor de gasten om het podium te betreden. Met een ‘Goedenavond Den Haag’ laat Carmen Souza horen in de afgelopen dagen wat Nederlandse woorden te hebben opgepikt. Met Twenty Choices wordt het eerste nummer door Carmen Souza op vleugel en Theo Pascal op contrabas ingezet. Er is duidelijk geoefend met het orkest. De overgangen in de arrangementen zijn naadloos, alsof er in deze samenstelling vaker wordt opgetreden dan alleen tijdens dit ene concert. Iets wat de hele avond wordt voortgezet. Alle musici spelen van bladmuziek, ook de hoofdgasten. De arrangementen zijn dus blijkbaar echt nieuw voor de mensen op het podium.
Met CB Railways van het nieuwe album wordt het optreden vervolgd. Souza geeft aan het publiek dat de Portugese taal niet machtig is, uitleg over dit nummer en doet een geslaagde poging om de toehoorders een stoomfluit te laten nadoen. Er komt duidelijk meer ritme in de muziek, het duo is leidend, het orkest volgt bijna gedwee de muziek.
GEREEDSCHAP
Opvallend is de glasheldere stem van zangeres Carmen Souza, een enorm bereik is haar gereedschap. In verschillende stukken doet zij denken aan een jonge Ella Fitzgerald of een Sarah Vaughan. Maar, mede door het zingen in het Portugees, dringt ook Ellis Regina zich als gedachte op voor vergelijkingsmateriaal. Niet de minste namen om mee te worden vergeleken. Inmiddels is de vleugel verwisseld voor gitaar, de contrabas voor een basgitaar en wordt Cabo Verde als loflied op de Kaapverdische Eilanden ingezet. Waarbij de stem van Carmen Souza nog hoger lijkt te kunnen dan in de voorgaande stukken.
In meerdere muziekstukken die worden uitgevoerd valt het enorme aantal tempowisselingen op. Van opzwepend tot ‘laid back’, in een en hetzelfde nummer. Zonder hapering, tot in de perfectie uitgevoerd. In Vida Facil komen mooie strijkersarrangementen aan bod. Het wordt bijna dromerig gespeeld, een prachtige combinatie met dat eigen stemgeluid van Souza, spatzuiver, glashelder en krachtig. Zeker bij dit stuk komt de eerder aangehaalde vergelijking met Ellis Regina om de hoek kijken. Waarbij het orkest de partijen op magistrale wijze invult.
Tot op heden heeft het publiek, gezien de reacties in de zaal, genoten van dit bijzondere optreden, maar een echte link met Afrika is er vanuit de muziek nog niet gemaakt. Eigenlijk is de muziek niet in vakjes te vangen, het is funky, jazzy, randjes meer uptempo, maar Afrika was nog niet te herkennen. Iets waar de zangeres aangeeft verandering in willen brengen: ‘It’s time to go to Africa’. Er wordt in het intro direct meer gewerkt met percussie en drums. Het orkest wordt beduidend groter neergezet en inderdaad komen daar de eerste Afrikaanse klanken de zaal in.
Binnen luttele seconden beginnen er hoofden in de zaal te bewegen en Carmen Souza start samen met Theo Pascal in een fantastisch samenspel tussen stem, gitaar en basgitaar een feestje op het podium. Onvoorstelbaar hoe zij in een tijdsbestek van minder dan een minuut het theaterpubliek zo kan betrekken in een beleving alsof het wordt meegenomen naar Afrika. Dirigent Rundell kijkt geamuseerd met de armen over elkaar toe hoe de twee de zaal verder meesleuren op deze muzikale rondreis.
ABRUPT
Zo opzwepend als de muziek en de reactie van het publiek is, zo abrupt wordt deze ook weer gestopt door het gastduo. Met My Favorite Things uit de musical The Sound of Music in een jazzy arrangement, waarbij opnieuw duidelijk wordt over welk stemvermogen zij beschikt, is de meeste beweging echter wel uit het publiek.
Gelukkig wordt dit ook op het podium opgemerkt, er wordt een nummer ingezet waarbij de basgitaar van Theo Pascal met veel tempowisselingen de zaal opnieuw verandert in een licht ontvlambare massa. Al dansend, meezingend en klappend laat het publiek van zich horen. Muzikaal maakt het publiek een rondreis via Latijns-Amerika naar New York en worden randen van een aantal jazzklassiekers aan elkaar geregen tot een groter stuk. Net als je de akkoorden denkt te herkennen, is er alweer een stap naar een volgend stuk. Knap hoe dit in deze flinke omlijsting gestalte krijgt.
Tijd voor een toegift, we worden meegenomen naar Brazilië. Meer latin dan het Afrikaanse geluid uit Bahia, wordt over het publiek gestort. Waarmee een toch wel indrukwekkend concert wordt afgesloten. Misschien was de setopbouw niet helemaal perfect, omdat er meerdere momenten waren waarbij het contact met het dansende publiek werd stilgelegd door het opvolgende muziekstuk. Wellicht is de samenwerking met het orkest hier een oorzaak van omdat er minder geïmproviseerd kan worden.
RECHTS IN HET MIDDEN
Eigenlijk gaven de Kaapverdische wortels van de zangeres perfect weer waar de muziek zich vandaag bevond. De eilandengroep in de Atlantische Oceaan, ergens rechts van het midden tussen Afrika en Zuid-Amerika. En zo klonk ook het optreden van deze avond.
beeld en tekst JAN PIET HARTMAN
The Hague African Festival – Carmen Souza en Theo Pascal
Zuiderstrand Theater Den Haag, 4 juni 2016
Carmen Souza – zang, gitaar, piano
Theo Pascal – contrabas
www.thehagueafricanfestival.com/nl
NOOT VAN DE REDACTIE: Arrangeur, componist en musicus Martin Fondse laat weten dat de arrangementen tijdens dit concert van zijn hand waren, plus die van Tom Trapp. “Zonder arrangeurs geen samenklank tenslotte”, concludeert Martin Fondse. JazzNu sluit zich daar graag bij aan en kent Martin en Tom de eer toe die hen toekomt.
