Phil Mintom
Phil Mintom

Er was weer eens een man op een podium die zoop, vrat, floot, krijste, huilde, schreeuwde, kotste, siste, zuchtte, prevelde, kreunde, sliste. Hij putte zich niet daadwerkelijk uit in al deze menselijke hebbelijkheden en onhebbelijkheden, maar hij benutte de geluiden ervan om muziek te creëren. Daarbij geruggesteund door een tenor- en sopraansaxofoon, piano en slagwerk. De stemkunstenaar was de 75-jarige Phil Minton, saxofonist was John Tucker, pianist Veryan Weston en drummer Robert Turner. Zij deden de vrije tijden van de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw herleven. De muziek van het Phil Minton Quartet was pijnlijk, schuurde, wrong, deed je ineen krimpen en wellicht een gevoel van ongemakkelijke schaamte oproepen. Waar waren die lui mee bezig, hoe durfden ze, waar diende dit toe, naar wat leidde het?

Het zijn dezelfde vragen die in voornoemde jaren zestig en zeventig werden gesteld. Het antwoord erop was geïncorporeerd in de revolutie die jazz- en improvisatiemuziek – en evenzeer eigentijdse klassieke muziek en pop – toen ondergingen. Musici gingen alle grenzen te buiten, experimenteerden met klanken en evengoed met de gevoelens van henzelf en hun luisteraars. Muziekinstrumenten – waartoe de menselijke stem zeker ook behoort – werden van hun eeuwenoude zeggingskracht ontdaan en in nieuwe structuren gehesen. Daardoor konden stemkunstenaars als Phil Minton, Diamanda Galas, Cathy Berberian, Isabeella Beumer en – uit Nederland – Jaap Blonk, Han Buhrs en Greetje Bijma – de zingende stem dimensies meegeven die tot dusver ondenkbaar waren.

FATSOENSNORMEN

De revolutie van toen werd in het nietige kerkje van Oostum, op het vlakke land van Noord-Groningen, opnieuw ingezet. Dat was opmerkelijk en heel bijzonder. Want in een land waarin fatsoensnormen de leidraad zijn geworden, waarin fatsoen nog slechts definieert wat regering en parlement voorschrijven, waarin fatsoen en regelgeving knellen en verstikken en de menselijke geest verzieken, daar werd een ultiem beroep gedaan op de tolerantie van luisteraars die de avantgardistische strapatsen van Phil Minton c.s. van tóen, anno 2016 aan den lijve ondervonden. Bijna een halve eeuw later wordt het geknechte volk naar de pijnbank van de gevoeglijkheid geleid en zie het wonder: het luisterde en beleefde ademloos een ware cultuurschok. En ging zonder schroom door de open gezette deur naar de vrijheid. Slechts een handjevol mensen liep weg, de rest zat het concert met open mond uit.

Het Phil Minton Quartet schreef geschiedenis op deze 30e editie van de ZomerJazzFietsTour (ZJFT). En kon niet beter beantwoorden aan het concept van dit zo bijzondere evenement: actuele jazz- en improvisatiemuziek in volle breedte aan de bezoekers tonen. Of muziek uit de jaren zeventig daartoe ook behoort? Wis en waarachtig, de manier waarop Minton c.s. hun muziek voor een nieuw publiek brengen is zo actueel als wat.

Dat gold ook voor rietblazer Ab Baars, contrabassist Meinrad Kneer en slagwerker Paul Lovens. Al bij de eerste klanken van het trio beleefde je de wederopstanding van Albert Ayler en dat nog wel in weer zo’n verduiveld mooi kerkje, ditmaal in Fransum. De muziek van dit trio is hun som der delen: drie instrumenten die in elkaar opgaan, slechts worden gevoed door andermans oren. Het opvallende is dat naast de verwoestende kracht die het trio ontlokt, er ook ruimte is voor zachtheid en traagheid, zo’n beetje als de ademtocht van de slaap. Alleen de rust ervan uiteraard, want je kunt de muziek van dit intrigerende trio niet anders omschrijven dan die uit een wakker, helder, doordacht en fantasierijk gemoed.

Greetje Bijma
Greetje Bijma

Het openingsconcert van de ZJFT 2016 kwam voor rekening van Greetje Bijma, die na 22 jaar haar eigen kwintet weer op de been bracht. De zangeres maakte diepe, diepe indruk. Ze begon haar concert met een geïmproviseerd lied dat rechtstreeks op de ZJFT betrekking had; de ‘veroordeling’ van de elektrische fiets, want fietsen moet je gewoon op eigen kracht doen. Hoe zorgvuldig had Greetje Bijma haar repertoire samengesteld: Sophisticated Lady van Duke Ellington naast een schitterende stemimprovisatie, gestoeld op de Inuit-zang van de Eskimo’s uit Canada en Groenland. En wat te denken van de New Orleansklassieker (Nobody Knows You When You’re) Down And Out van Bessy Smith, dat menig oude-stijljazz gezelschap op zijn repertoire heeft staan, maar in de handen van La Bijma plus die van haar zoon en gitarist Doeke zowat het countryrepertoire werd ingetrokken.

RAHSAAN ROLAND KIRK

De giganten van de jazz, zij het van het overleden deel, gaven ook acte de présence op de ZomerJazzFietstour. Rahsaan Roland Kirk, Chet Baker en Gerry Mulligan waren de voorgangers in twee projecten die door Nederlandse improviserende musici waren opgezet. Kirk was ‘ondergebracht’ in Reeds & Deeds, een sextet met de saxofonisten Frans Vermeerssen, Bo van de Graaf en Alex Coke, pianist Michiel Braam, contrabassist Arjen Gorter en slagwerker Makki van Engelen. Soms werd een indrukwekkend front gevormd door drie tenorsaxofoons, soms een wat bescheidener muurtje door een tenor-, altsaxofoon en het piccolo fluitje van Alex Coke. Dat zich wonderwel staande hield tussen zijn veel grotere broers en zelfs de baas erover kon spelen. Wat zou Roland Kirk blij zijn geweest met een pianist als Michiel Braam, die lange klankenregens soepel door het groepsspel smeet. Aangrijpend was de compositie From Bechet, Byas and Fats – Sydney Bechet, Don Byas en Fats Waller, drie helden van Kirk – waarin Bo van de Graaf excelleerde op sopraansaxofoon. Het was uitermate meeslepend te ervaren hoe eenieder in dit op traditie gestoelde stuk, zijn eigen inbreng pompte.

JanWillem van der Ham
JanWillem van der Ham

Het Baker/Mulligan Project is een initiatief van saxofonist JanWillem van der Ham en trompettiste Felicity Provan. De eerste speelde nu eens geen altsaxofoon of fagot maar als de reïncarnatie van Mulligan uiteraard de baritonsaxofoon. De trompettiste trad niet in de broosheid van Chet Baker, maar plaatste met haar aandeel brugdelen waarop de muziek stevig werd geschraagd. JanWillem van der Ham was fantasierijker dan Gerry Mulligan, maar buitte wel het sonore aspect van diens baritonsaxofoon vakkundig uit. De contrabas van Raoul van der Weide was er voor de juiste functionaliteit, het slagwerk van George Hadow voor verstoring van de orde. Een slow-tempostuk werd een pakkende hommage voor Baker en Mulligan; de baritonsaxofoon streefde ultieme schoonheid na en Felicity Provan liet horen dat je een gedempte trompet nog dichterbij de luisteraar kunt brengen, dan Chet Baker al deed.

Alles halleluja dus, die ZomerJazzFietsTour? Nee, toch niet. Het concert van de Harry van Lier Band was een regelrechte zeperd. En riep de onvermijdelijke vraag op hoe dit gezelschap hier terecht was gekomen. Geen timing, geen samenspel, geen stembereik van de leider zelf en nog minder van de jonge zangeres Marloes Nieuwenhuis. De laatste deed vooral haar best zichzelf een podiumpersoonlijkheid aan te meten, maar dat maakte het totaalbeeld alleen nog maar rampzaliger. Het concert rammelde aan alle kanten en zelfs de ervaren speciale gast Ronald Snijders kon hier geen spatje redding in aanbrengen.

Marine Horbaczewski
Marine Horbaczewski

DE PROLOOG

De ZomerJazzFietsTour is traditioneel op de laatste zaterdag van augustus. Een avond daarvoor wordt sinds een jaar of tien de Proloog ingericht, een evenement dat drie concerten omvat. Twee ervan waren in het Platformtheater in Groningen en die zullen lang beklijven. Het trio Massot/Florizoone/Horbaczewski hanteerde respectievelijk tuba’s, een accordeon en een cello. Het fröbelde er een imposante opening van de ZomerJazzFietsTour 2016 mee in elkaar. Dat is niet oneerbiedig bedoeld, integendeel. De drie openden dansend, met een tokkelende cello, een in melodie gedompelde accordeon en een vol-swingend eufonium (tenortuba). Die kort nadien werd gewisseld voor een enorme contrabastuba die de muziek prettig-dwingende momenten bezorgde. Tuur Florizoone refereerde ook nog even aan het overlijden van zijn landgenoot: “De volgende is er ene voor Toots, die morgen wordt begraven.” De daarop ingezette muziek leek op een étude, ingetogen en vol zeggingskracht. Het trio bestreek een breed palet van invloeden. Oost-Europese brassklanken waren onderhuids aanwezig, maar hoe moet je in hemelsnaam het massieve van de contrabastuba en het tere van een gestopte trombone omschrijven?

Michel Massot
Michel Massot

Hoe mooi improvisatie kan uitpakken bewees Marula, de gloednieuwe band van alt- en sopraansaxofonist Paul Stocker. Het septet had tweemaal gerepeteerd in Amsterdam en trad in Groningen aan voor zijn eerste concert. Stocker was een dikke maat van de in 2012 overleden Zuid-Afrikaanse tenorsaxofonist Sean Bergin, die op deze ZomerJazzFietsTour op diverse wijzen werd geëerd. Marula deed het met vier blazers: Stocker zelf en verder Frans Vermeerssen op tenorsaxofoon, Julán Sanchez op trompet en Joost Buis op trombone. Pianist Leo Bouwmeester, contrabassist Niko Langenhuijsen en slagwerker Victor de Boo gaven vooral de wegen naar de Zuid-Afrikaanse kwela aan. Vaak was er sprake van slechts vier akkoorden, maar de vette accenten van de vier blazers lieten Zuid-Afrika zingen in het snikhete en dampende Platformtheater.

Paul Stocker
Paul Stocker

MOOISTE FESTIVAL

De ZomerJazzFietsTour is het mooiste festival van actuele jazz- en improvisatiemuziek in Nederland. De zon was het daar dit jaar mee eens, want de dertigste aflevering was gedrenkt in goudgeel licht, lome warmte en een zwoele wind. De vijf routes die konden worden gefietst werden bevolkt door veelal oudere muziekliefhebbers, die unaniem vol lof waren over het geboden programma. Dat waren ook de musici, van wie velen het eer en verademing tegelijk vinden om de reis naar het Groningse Reitdiepdal te ondernemen. Boerenschuren, kerkjes, tenten en zelfs een museum zijn de speelplekken en als die de muziek al geen duw naar boven geven, doen de uiterst gemotiveerde musici dat wel. En het volk, dat de avant-gardisten van een halve eeuw geleden het fatsoen van nu lekker bij de kloten liet nemen.

RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld GEMMA VAN DER HEYDEN

www.zjft.nl

Previous

Ode harmonicaspelers aan Toots Thielemans imponeert

Next

Contrasten groot op eerste dag Tokyo Jazz Festival

Lees ook