Na de Nacht van de Poëzie, de Nacht van het Witte Doek, de Nacht van de Popmuziek, de Nacht van de Klassieke Muziek, de Nacht van de Kaap en zelfs de Nacht van de Nacht, kon het niet uitblijven dat er ook een Nacht van de Jazz zou komen. Jawel, hij is er. Op zaterdag 28 november barstte hij los bij acht Nederlandse podia. Paradox was er een van.
Deze Tilburgse Nacht werd wel heel erg eigenzinnig gerealiseerd. De avond werd geopend door de Griekse zangeres Savina Yannatou en haar groep Primavera en Salonico, die een verbluffend concert gaven. Toen was er even niets, tot Jules Deelder kwam die platen ging draaien, hetgeen vrijwel naadloos overging in een concert van De Deeldeliers. Waarin Deelder zoals dat altijd het geval is, de hoofdrol opeiste. Een merkwaardige avond, die nieuwsgierig maakt naar hoe de Nacht van de Jazz 2016 er uit zal zien. Want volgens initiatiefnemer Vereniging van Jazz en Improvisatie Muziek Podia komt die er zeker.
FIJNPROEVERS
Savina Yannatou vormt mede de kring voor muzikale fijnproevers. Bij het prestigieuze cd-label ECM zong zij al vier albums vol, maar dat zij daarmee wereldfaam heeft verworven, is te veel gezegd. Haar laatste plaat, Songs of Thessaloniki, vormde de basis voor het concert in Paradox. De plaat bevat liederen uit de late jaren van de negentiende en de vroege jaren van de twintigste eeuw. Ze gaan allemaal over de Griekse stad Thessaloniki die toen een kookpot was van allerlei volkeren: uit Bulgarije, Turkije, het Midden-Oosten en nog veel meer. Al die invloeden hebben Savina Yannatou en haar zeskoppige ensemble verwerkt in muziek die haar weerga nauwelijks kent.
De kracht van Savina Yannatou & Primavera en Salonico schuilt in de uitzonderlijke gave alle ingrediënten uit die zo verschillende culturen uiterst authentiek te brengen. De enige die van papier las was de zangeres en dat zij haar vergeven: alleen al de talen van alle landen die zij aandeed, zouden een levenslange studie vergen. Haar begeleiders speelden alles uit het hoofd en wat belangrijker is: de vele, vele eeuwen oude muzieken werden gedompeld in vrije improvisaties, die een onverbiddelijke lijn legden met het heden en een (westerse) wereld die zij nooit hebben gekend. Viool, ney of nay (fluit), percussie en vooral de stem van Savina Yannatou gaven er indringende demonstraties van. De zangeres mat zich rechtstreeks met stemkunstenaressen als Meredith Monk en Diamanda Galas. En dat wil heel wat zeggen.
Savina Yannatou zong over dagelijkse zaken. Over de grote brand in 1917 die het gehele stadscentrum van Thessaloniki in de as legde; over voedsel waarvan je niet weet hoe je het moet koken, over schoonheid waarvoor je zelfs zou willen sterven. Maar ook over Ierse soldaten die tijdens de Eerste Wereldoorlog in Griekenland kwamen vechten. En sterven natuurlijk. Want hoe je het ook wendt of keert: de liederen die Savina Yannatou & Primavera en Slonico brachten, zijn alle getekend door heimwee, verlangen, weemoed en ook levensdrift. Het leek erop dat al die elementen het uiterlijk van de zangeres en haar begeleiders hadden gekerfd. Ze tekenden droevig, doorleefd, geraakt door een leven dat hard als graniet kan zijn.
IMPONEREND
Dat was de visuele kant van het concert; de muzikale was imponerend. Hoe mooi kan een accordeon in deze volksmuziek klinken, hoe opwindend een ney (lange fluit), hoe drentelend een quanun (soort cimbalon) en hoe hoopvol een ud (Arabische luit). Voeg daarbij een gitaar, tambura (op gitaar lijkend snaarinstrument), contrabas en verbazingwekkende percussie en stel je daarbij voor dat met dit instrumentarium verschillende werelddelen eer worden bewezen. Dan kom je vanzelf uit bij Savina Yannatou en haar zo indrukwekkende sextet. Die muziek brachten uit Bulgarije, Turkije, Armenië, Ierland, Servië, de Levant, Macedonië en Griekenland. En ook nog stilstonden bij de cultuur van Sefardische joden.
Het contrast met wat daarna volgde kon nauwelijks groter zijn. Nadat het podium was ingericht kwam Jules Deelder op. Om plaatjes te draaien, om het maar eens oneerbiedig te zeggen. De Rotterdamse dichter, dj en tegenwoordig ook musicus is bezeten van tenorsaxofoons en Hammondorgels en die vlogen je dan ook figuurlijk om de oren. Hank Mobley, Dexter Gordon, Stanley Turrentine, het is zomaar een greep die Jules Deelder uit zijn koffer opdook. Daar stond hij op te swingen als een dertienjarige puber die luchtgitaar speelt als hij kennis maakt met de gitarist van Coldplay. Deelder deed niet anders, de ene keer maakte hij bewegingen als bespeelde hij de saxofoon, een andere keer het Hammondorgel of de contrabas. Het was aandoenlijk en zielig tegelijk: de fan die zijn muziek openlijk belijdt én de een paar dagen geleden 71 jaar geworden al wat aan het kromtrekkende man, die daar beter andere uitdrukkingsvormen voor zou kiezen.
ACHTERHAALD CLICHÉ
Maar Jules Deelder heeft aan dit alles lak. Al is zijn humor inmiddels een achterhaald cliché geworden en zijn gedichten aan hevige slijtage onderhevig, een deel van het Paradoxpubliek vond het reuze en lachte zich een breuk. Deelder bleef er schijnbaar onbewogen onder: hij is nog steeds een ongeleid projectiel, dat tegenwoordig ook zingt. St James Infirmary bijvoorbeeld. Wie de kippenvel bezorgende versie van Louis Armstrong kent, zal zich hebben afgevraagd wat Jules Deelder nu weer op zijn nek had gehaald. Dat doen wij dus ook maar.
De Deeldeliers waarvan Deelder het middelpunt trachtte te zijn, brachten het er een stuk beter af. Hoewel Hammondorganist Bas van Lier met Deelder een soort Snip & Snap Revue opvoerde – aangever en grappenmaker – die het concert nogal eens ontsierde, bracht het kwartet de zaal meteen in feeststemming. Met veelal aan jump and jive ontleende, slimme arrangementen, veel vermaak en dwingende solo’s lieten tenorsaxofonist Boris van der Lek, organist Bas van Lier en slagwerker Erik Kooger horen dat ze weliswaar mét Jules Deelder een kwartet vormen, maar dat ze het zonder hem even goed voor elkaar krijgen om keiharde, eerlijke Hollandse jazz te fabriceren.
RINUS VAN DER HEIJDEN
beeld GEMMA VAN DER HEYDEN
Nacht van de Jazz
Paradox Tilburg, 28 november ’15
Savina Yannatou & Primavera en Slonico
www.savinayannatou.com/eng/
Savina Yannatou – zang
Kostas Vomvolos – quanun en accordeon
Kyriakos Gouventas – viool
Harris Lambrakis – ney
Yannis Alexandris – ud, gitaar en tambura
Michalis Siganidis – contrabas
Kostas Theodorou – percussie
Jules Deelder en De Deeldeliers
www.deeldeliers.nl
Boris van der Lek – tenorsaxofoon
Bas van Lier – Hammondorgel
Erik Kooger – slagwerk
Jules Deelder
